مرکز تحقیقات گیاهان دارویی باریج

مطالب پربازدید
  1. مزاج های چهار گانه در طب سنتی ایران (1,901)
  2. 8 مورد از برترین فواید گیاه و عصاره کنگر فرنگی برای سلامتی (1,185)
  3. معرفی گیاهان و ادویه ضدالتهاب (930)

سیاهدانه: کاندیدای طبیعی قدرتمند برای پیشگیری و کنترل بیماری ها

لیلا محمدتقی زاده، دکترای شیمی آلی، گروه طب سنتی، مرکز تحقیقات گیاهان دارویی باریج

مقدمه

سیاهدانه یا شونیز (Nigella sativa L.) یک گیاه گلدار یک ساله از خانواده آلالگان (Ranunculaceae) است که به طور گسترده در کشورهای خاورمیانه و اروپا رشد می کند. این گیاه در منابع طب سنتی حبه السودا و شونیز نامیده شده و به هندی کلونجی خوانده می شود. سیاهدانه که یکی از گیاهان باستانی است دارای طبیعت گرم و خشک است و از دیرباز در درمان بیماری های مختلف کاربرد داشته است.

                                                   شکل 1 تصویری از گل و دانه های سیاهدانه (Nigella sativa L.)

مطالعات نشان داده است که سیاهدانه برای بیماری های تنفسی، گوارشی، مفاصل (آرتریت روماتوئید، درد مفاصل و کمر)، بیماریهای قلبی عروقی (مانند فشار خون بالا)، و بهبود عملکرد کبد و کلیه می تواند کاربرد داشته باشد. مطالعات علمی نشان داده اند که سیاهدانه دارای طیف گسترده ای از اثرات فارماکولوژیک از جمله اثرات ضد ویروسی  ، ضد التهابی ، کاهش فشار خون ، کاهش قند خون ، ضد توموری ، ضد دردی، تعدیل سیستم ایمنی، تنظیم گوارش، ضد اسهال و نیز کنترل بیماری های پوستی است. این خواص بیولوژیک به دلیل وجود چندین ماده موثره گیاهی از جمله تیموکینون، ترپن ها، ساپونین ها، فلاونوئیدها و اسانس ها می باشد. این ترکیبات فعال و اثرات بیولوژیکی آنها، سیاهدانه را به یک کاندیدای طبیعی قدرتمند برای پیشگیری و کنترل بیماری ها تبدیل کرده است.

                                                        شکل 2 مروری بر گیاه شناسی قومیتی، فیتوشیمی، فارماکولوژی ضدمیکروبی و سم شناسی سیاهدانه (2)

ترکیبات شیمیایی سیاهدانه:

چندین ترکیب فعال زیستی موجود در گونه های مختلف سیاهدانه در متون شرح داده شده است. البته بسته به زیستگاه، مرحله رشد، فرآوری و روش‌های ذخیره‌سازی ممکن است تفاوت‌های جزئی در الگوی فیتوشیمیایی گیاه وجود داشته باشد.

با توجه به اینکه بذر سیاهدانه درصد روغن بالایی دارد، درصد اسیدهای چرب غیراشباع مثل اسید لینولئیک و اسید اولئیک در آن بالا است. ترکیب فعال دیگر موجود در سیاهدانه، تیموکینون (TQ) است که آثار درمانی ویژه ای دارد. سایر ترکیبات مهم شامل تیموهیدروکینون (THQ)، دی تیموکینون (DTQ)، تیمول (THY)، پارا-سیمن، کارواکرول، آنتول، آلفا- پینن و چندین ترکیب دیگر که ترپن ها و ترپنوئیدها را تشکیل می دهند از ترکیبات اصلی سیاهدانه هستند. ترکیبات ارزشمند دیگری چون کارون، لیمونن و سیترونلول نیز درون سیاهدانه یافت شده است. سایر ترکیبات گیاهی که ارزش دارویی- غذایی دارند عبارتند از: استرول ها، ساپونین ها، ترکیبات فنلی و آلکالوئیدها. همچنین دانه های سیاه دانه حاوی آلکالوئیدهای ایزوکینولینی ، آلکالوئیدهای دی ترپنی (نیگلامین) و آلکالوئیدهای ایندازولی (نیگلیدین و نیگلیسین) هستند.

علاوه بر مواد موثره دارویی، سرشار از درشت مغذی ها و ریزمغذی هایی است که سبب افزایش ارزش غذایی آن می شوند. همچنین گزارش شده که سیاهدانه، حاوی پروتئین، چربی، کربوهیدرات، فیبر غذایی (محلول و غیر محلول)، ویتامین‌های محلول در چربی و آب و مواد معدنی (پتاسیم، آهن، کلسیم، روی، فسفر، منیزیم، مس) می باشد.

یافته‌های جدید نشان می‌دهند که اسید آمینه گلوتامیک، اسید آمینه غالب سیاهدانه است و پس از آن اسید آسپارتیک، آرژنین، لوسین، گلیسین، سرین، ترئونین و فنیل آلانین قرار دارند (3).

                                                                             شکل 3 ساختارهای شیمیایی برخی از ترکیبات اصلی سیاهدانه(1)

                                                                 شکل 4 کاربردهای دارویی دانه سیاهدانه در برابر بیماری های التهابی مزمن (4)

                                                                           شکل 5 کاربردهای سنتی سیاهدانه در کشورهای مختلف(1)

مصارف سنتی سیاهدانه در کشورهای مختلف:

همانطور که در شکل 5 مشاهده می نمائید، سیاهدانه در کشورهای مختلف بطور سنتی برای درمان بیماری های مختلف کاربرد داشته و دارد. طبق شکل 5،  در چین به طور سنتی به عنوان مدر و درمان بی خوابی، سرگیجه، وزوز گوش، فراموشی و اختلال برونش کاربرد دارد، در ایتالیا ،  بعنوان شیرافزا و ضد تراخم ، در ایران: درمان مشکلات سیکل قاعدگی ، در فلسطین : برای سرطان، درد شکم، تسهیل زایمان و گونه Nigella arvensis برای درمان بیماری های ریه، مغز و پوست بکار می رود. در الجزیره: کاهش دهنده قند و فشار خون در مصر: از دانه برای رفع درد دندان، کرم روده، احتقان بینی، ضد فشار خون و بیماری های قلبی، و از ریشه چوبی آن برای یرقان استفاده می شود. در مراکش: کاهنده فشار خون ، قند و درمان بیماری های ریوی قلبی، گوارشی و آلرژی کاربرد دارد. و در نهایت در صربستان برای درمان بیماری های پوستی ، مثل اگزما ، خارش ، درمان هماچوری (خون ادراری) و ضد کرم کودکان بکار می رود (1) .

سودمندی سیاهدانه در متون دینی و پزشکی

در متون دینی نام گیاهان دارویی و طرز تهیه و اهمیت آنها ذکر شده است. سیاهدانه بیشتر از هر گیاه دیگری در کتاب مقدس ذکر شده است. از سیاهدانه هم برای کنترل بارداری و هم برای درمان سرطان استفاده می شود. پیامبر اکرم (ص) فرمودند:” دانه های سیاهدانه می تواند همه بیماری ها درمان کند، به جز مرگ” . ابن سینا در کتاب مشهور «قانون الطب» ، در مورد استفاده از سیاهدانه توصیه کرده و نوشته است که نشاط بدن را افزایش می دهد و به بهبودی بدن از خستگی و افسردگی کمک می کند. دیسقوریدوس استفاده از دانه های سیاهدانه را برای مصارف آشپزی و دارویی، از جمله درمان اختلالات چشمی، دندان درد و جذام، افزایش ادرار و دفع مارها توصیف کرد. همانطور که در شکل نشان داده شده است، فواید سلامتی سیاهدانه توسط محققان مختلف توصیه شده است.

                                                                            شکل 6 مزایای سلامتی سیاهدانه، توصیه شده توسط محققان مختلف(1)

اثرات درمانی سیاهدانه:

آرتریت روماتوئید (Rheumatoid arthritis )

اثرات فارماکولوژیک دانه سیاهدانه و تیموکینون موجود در آن از جمله سرکوب سایتوکین‌های پیش‌التهابی و پرواکسیدان‌ها و افزایش برخی سایتوکین‌های ضد التهابی مانند IL-10 در مدل‌های حیوانی به اثبات رسیده است. نتایج یک مطالعه آزمایشگاهی نشان داده که ترشح TNF-α و نیتریک اکساید به طور قابل توجهی توسط عصاره آبی سیاهدانه سرکوب می شود. این مساله نشان دهنده اثرات ضد التهابی عصاره سیاهدانه است. ارتباط بین التهاب و هموستاز استخوان به اثرات سیتوکین هایی مانند IL-1β و TNF-α در بیماران مبتلا به RA ربط داده می شود. در مقابل، IL-4 و IL-10 دارای اثرات ضد التهابی قوی هستند و آسیب غضروف و استخوان را در آرتریت روماتوئید سرکوب می کنند. مطالعات حیوانی بر روی موش آزمایشگاهی نشان داده است که درمان با سیاهدانه تعادل سیتوکین ها را به سمت یک الگوی محافظت از استخوان تغییر داده و تولید رادیکال های آزاد را نیز کاهش می دهد .

شواهد موجود نشان می دهد که استرس اکسیداتیو و التهاب مزمن نقش مهمی در پاتوژنز آرتریت روماتوئید ایفا می کنند. بنابراین، مداخلات ضد التهابی و آنتی اکسیدانی ممکن است یک رویکرد مفید برای کاهش پیشرفت بیماری باشد. نتایج مطالعات پژوهشی نشان می‌دهد که مصرف روغن سیاهدانه به مدت هشت هفته به طور قابل توجهی باعث افزایش سیتوکین ضد التهابی IL-10 و کاهش ناچیز سیتوکین پیش التهابی TNF-α نسبت به گروه دارونما شده است. در این مطالعه، درمان با سیاهدانه باعث کاهش قابل توجه سطوح نیتریک اکساید (NO) و مالون دی آلدهید (MDA) شده است. پژوهش‌های قبلی نشان می‌دهد تیموکینون ممکن است باعث کاهش تولید نیتریت، پارامتری برای سنتز نیتریک اکساید، و کاهش بیان ژن و سطوح سنتز پروتئین iNOS شود. مکانیسم پیشنهادی که سیاهدانه ممکن است بر استرس اکسیداتیو و فرآیند التهابی به طور همزمان تأثیر بگذارد از طریق مهار NF-kB است (5). در یک مطالعه بالینی، خواص تسکین درد در مصرف موضعی روغن سیاهدانه در سالمندان نشان داده شده است. نتایج این تحقیق حکایت از کاهش معنی‌دار شدت درد در گروه مصرف کنندگان روغن سیاهدانه داشته است (6).

 در مطالعه ای که به منظور مقایسه اثر مصرف موضعی روغن سیاهدانه و ژل دیکلوفناک بر درد آرتروز در سالمندان انجام گرفت، نشان داده شده که روغن سیاهدانه نسبت به ژل دیکلوفناک اثر تسکین درد بهتری دارد (7). همچنین در بررسی تأثیر مصرف موضعی روغن سیاهدانه و استامینوفن خوراکی بر درد سالمندان مبتلا به استئوآرتریت زانو، روغن سیاهدانه به عنوان یک مکمل بی خطر برای افراد مسن توصیه گردیده است (8). به نظر می رسد بخشی از تاثیر روغن سیاهدانه در مدیریت بالینی آرتریت روماتوئید از طریق تعدیل لنفوسیت‌های T در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید باشد (9).

                                                                  شکل 7 سیاهدانه به عنوان یک کاندید درمانی برای آرتریت و اختلالات مرتبط (10)

                                           شکل 8 کپسول نرم سیاهدانه باریج، درمان کمکی آرتریت روماتوئید، دردهای مفصلی، درد زانو و کمر

آسم (  Asthma )

نتایج پژوهشی نشان داده که سیاهدانه همراه با درمان نگهدارنده استنشاقی، عملکرد ریوی و التهاب را در آسم کنترل شده بهبود بخشیده است. مطالعات آزمایشگاهی، حیوانی و بالینی متعددی اثربخشی سیاهدانه را در کنترل آسم برونشیال به اثبات رسانیده اند. بهبود عملکرد ریوی و التهاب، به یک اثر گشادکننده برونش احتمالی سیاهدانه در آسم کنترل شده اشاره دارد. یافته های مطالعه بالینی نشان می‌دهد که مکمل سیاهدانه به طور خاص جریان بازدمی را در قسمت میانی ظرفیت حیاتی (FEF 25-75%) و حجم هوای خروجی در ثانیه اول بازدم اجباری  FEV1%) ) را بهبود می‌بخشد. FEF 25-75% منعکس کننده عملکرد راه های هوایی کوچک است که در پاتوژنز آسم نقش دارد. نتایج مطالعه حاضر نشان می‌دهد که مکمل سیاهدانه با درمان نگهدارنده استنشاقی عملکرد ریوی و التهاب را در آسم کنترل شده بهبود می بخشد (11).

                                                                                  

                                                                                     شکل 9سیاهدانه در اختلالات تنفسی(12)

بیماری های قلبی عروقی در بیماران مبتلا به دیابت نوع 2

مکمل روغن سیاهدانه با بهبود پروفایل چربی و قند، کاهش سطح CRP و پراکسیداسیون لیپیدی دارای اثرات محافظتی قلبی- عروقی در بیماران مبتلا به دیابت نوع دو است. این نتایج در قالب یک کارآزمایی بالینی تصادفی دوسوکور بر روی 50 بیمار مبتلا به دیابت حاصل شد. بیماران به طور تصادفی به دو گروه روغن سیاهدانه یا دارونما تقسیم شدند. گروه مداخله دو کپسول 1000 میلی گرم روزانه به مدت 8 هفته دریافت کردند و گروه دارونما، دارونما را دقیقا با شرایط مشابه گروه دارو دریافت کردند. در ابتدا و پایان مطالعه، 5 میلی لیتر خون از هر بیمار پس از 14 ساعت ناشتایی برای اندازه گیری CRP سرم، مالون دی‌آلدئید و پروفایل چربی جمع آوری شد. تجزیه و تحلیل آماری نشان داد که استفاده از مکمل سیاهدانه با کاهش معنی دار قند ناشتا ، تری گلیسیرید، کلسترول تام، LDL، CRP، مالون دی‌آلدئید و افزایش سطح سرمی HDL در گروه مداخله در مقایسه با گروه دارونما ارتباط معنی‌داری داشت (p<0.001) (13).

                                                             شکل 10عملکرد سیاهدانه بر اختلال عملکرد اندوتلیال در دیابت شیرین (14)

                                                                                      شکل 11 اثرات پیشنهادی ضد دیابتی سیاهدانه (15)

سندرم متابولیک  (Metabolic syndrome)

در یک مطالعه که به منظور شناخت اثر کمکی روغن سیاهدانه بر پارامترهای مختلف بالینی و بیوشیمیایی سندرم مقاومت به انسولین به روی 60 بیمار واجد شرایط انجام گرفت، بیماران به دو گروه 30 نفری تقسیم شدند. در گروه اول (گروه استاندارد) به بیماران قرص آتورواستاتین 10 میلی‌گرم یک بار در روز و قرص متفورمین 500 میلی‌گرم دو بار در روز به مدت 6 هفته توصیه شد. در گروه دوم (گروه سیاهدانه)، به بیماران قرص آتورواستاتین 10 میلی گرم، یک بار در روز، قرص متفورمین 500 میلی گرم، دو بار در روز و روغن سیاهدانه 5/2 میلی لیتر دو بار در روز به مدت 6 هفته توصیه شد. قند خون ناشتا و بعد از غذا، پروفایل چربی ناشتا و دور کمر قبل از درمان و پس از اتمام درمان ثبت شد. نتیجه حاکی از آن بود که در گروه درمان کلسترول تام، LDL و گلوکز خون ناشتا بهبود معنی داری نسبت به گروه کنترل حاصل شده است (p<0.05). در نتیجه روغن سیاهدانه به عنوان یک درمان کمکی در بیماران مبتلا به سندرم مقاومت به انسولین می تواند جایگاه داشته باشد. در جایی دیگر عنوان شده که روغن سیاهدانه به عنوان یک درمان مکمل در بیماران مبتلا به سندرم متابولیک موثر است (16).

هلیکوباکتر پیلوری ( Helicobacter pylori )

فراوانی بالای هلیکوباکتر پیلوری و افزایش شیوع مقاومت آنتی بیوتیکی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، بر نیاز به کشف داروهای جدید و ایمن‌تر برای درمان عفونت هلیکوباکتر پیلوری تأکید می‌کند. اثرات ضد هلیکوباکتر پیلوری سیاهدانه و عسل به طور جداگانه در برخی از مطالعات برون تن و درون تن تایید شده است.  علاوه بر این، در یک مطالعه به اثر مخلوط 2 به 1 عسل: سیاهدانه بر هلیکوباکتر پیلوری پرداخته شده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد ترکیب مذکور این باکتری را در حدود 57 درصد از بیماران ریشه کن کرده است و می تواند به عنوان یک ضد هلیکوباکتر پیلوری و یک عامل ضد سوء هاضمه عمل نماید (17).

یک کارآزمایی بالینی ، به منظور تعیین اثرات پودر سیاهدانه به همراه درمان معمول هلیکوباکتر پیلوری بر سطح گرلین( هورمون گرسنگی) سرم و اشتها در  51 بیماران آلوده به هلیکوباکتر پیلوری انجام شد. بیماران 2 گرم در روز سیاهدانه با درمان چهار دارویی یا 2 گرم در روز دارونما به همراه درمان چهار دارویی به مدت 8 هفته دریافت کردند. اشتها و سطح سرمی گرلین قبل و بعد از مداخله بررسی شد. در پایان مطالعه، اشتهای گروه درمان نسبت به گروه دارونما به طور معنی داری بهبود یافت (P=0.02). همچنین از نظر آماری، تفاوت در سطوح سرمی گرلین بین گروه‌های مورد مطالعه ناچیز بود (P>0.05). بنابراین اینطور نتیجه‌گیری شد که مصرف مکمل پودر سیاهدانه ممکن است یک درمان کمکی مفید در بیماران مبتلا به هلیکوباکتر پیلوری باشد (18).

                                                                                     شکل 12 مکانیسم تعدیل مقاومت آنتی بیوتایکی توسط سیاهدانه (2)

چاقی (Obesity )

  • نشانگرهای زیستی التهاب سیستمیک در زنان چاق
  • مطالعات متعددی اثرات گیاهان دارویی را بر روی سیتوکین های التهابی که در بیماریهای متابولیک دخیل هستند ارزیابی کرده اند. در یک مطالعه، مصرف 3 گرم در روز روغن سیاهدانه همزمان با رژیم غذایی با کالری محدود باعث کاهش وزن بدن و کاهش سطوح سرمی TNF α و CRP در افراد مورد مطالعه پس از هشت هفته شده است. بنابراین، به نظر می رسد که مکمل روغن سیاهدانه همراه با یک رژیم غذایی با کالری محدود نشانگرهای زیستی التهاب سیستمیک را در زنان چاق تعدیل نماید. (19).
  • اثر بر IL-1β، IL-6  و لپتین و پارامترهای انسولین در زنان دارای اضافه وزن و چاق

روغن سیاهدانه دارای مزایای مفیدی در مدیریت التهاب و چاقی است. یک مطالعه اثر مکمل روغن سیاهدانه را بر بیان mRNA و سطوح سرمی IL-1β، IL-6، لپتین و انسولین در زنان دارای اضافه وزن/چاق بررسی کرده است. یافته ها نشان دادند که مصرف روزانه 2000 میلی گرم روغن سیاهدانه پس از 2 دوره 8 هفته ای منجر به کاهش قابل توجهی در سطح بیان mRNA ژن های پیش التهابی مرتبط با چاقی از جمله IL-6، IL-1β، و لپتین شد. سطوح سرمی IL-6، IL-1β و لپتین نیز به طور قابل توجهی کاهش یافت. کاهش معنی‌دار اما کم ‌اثر انسولین سرم نیز مشاهده شد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که روغن سیاهدانه را می‌توان یک درمان مکمل مفید برای کمک به پیشگیری و مدیریت اضافه وزن و چاقی، و کاهش بار بیماری در جمعیت عمومی در نظر گرفت (20) .

به طور خلاصه، چندین مطالعه پیش بالینی اثرات ضد چاقی سیاهدانه و ترکیبات آن را نشان داده اند. در مدل های حیوانی تحت درمان با عصاره سیاهدانه یا ترکیبات فعال آن، کاهش وزن بدن، توده بافت چربی و سطح چربی سرم مشاهده شد. تصور می‌شود که این اثرات از طریق تعدیل تمایز سلول‌های چربی، لیپولیز، سنتز اسیدهای چرب و مصرف انرژی انجام می‌شوند. علاوه بر این، گزارش شده است که سیاهدانه با تأثیر بر نوروپپتیدهای دخیل در سیگنال‌دهی گرسنگی و سیری، اشتها را تنظیم می‌کند. به طور مشابه، مطالعات بالینی نشان می دهد که سیاهدانه پتانسیل درمان چاقی را با بهبود پارامترهای تن سنجی، بازگرداندن دیس لیپیدمی و کاهش نشانگرهای التهابی TNF-a و SOD دارد. بنابراین سیاهدانه نقش مکمل یا حمایتی را در درمان چاقی و عوارض آن ایفا می کند.

                                                                                                 شکل  14 مشکلات مزمن مرتبط با چاقی (1)

شکل 15 اثرات سیاهدانه در چاقی. خطوط سیاه یکپارچه نشان دهنده مکانیسم مرتبط با چاقی، از جمله استرس اکسیداتیو، التهاب سیستمیک و مقاومت به انسولین است. فلش های سبز نشان دهنده افزایش اثرات و فلش های قرمز نشان دهنده کاهش اثرات پس از تجویز سیاهدانه است (21)

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS)

یافته‌های پژوهشی نشان می‌دهد که روغن سیاهدانه یک درمان جایگزین برای بی‌نظمی‌های قاعدگی در زنان مبتلا به PCOS (سندرم تخمدان پلی کیستیک) می‌باشد. سیاهدانه دارای اثرات فیتواستروژنیک است. فیتواستروژن‌ها، اثرات آگونیستی و آنتاگونیستی نشان می دهند و به نظر می رسد که سیاهدانه با هر دو مکانیسم عمل می کند. بر اساس پاتوفیزیولوژی PCOS، یکی از مکانیسم‌های بالقوه سیاهدانه در الیگومنوره، خواص ضد التهابی و آنتی اکسیدانی آن است. استرس اکسیداتیو نشان دهنده عدم تعادل بین گونه های فعال اکسیژن و ظرفیت آنتی اکسیدانی سیستم بیولوژیکی بدن است. مطالعات اخیر نشان داده است که با توجه به نقش مهم استرس اکسیداتیو در پاتوژنز PCOS، استفاده از آنتی اکسیدان ها در بهبود این علائم موثر بوده است (22).

هیپرلیپیدمی (Hyperlipidemia )

آترواسکلروز یک بیماری چند عاملی است و هاپرکلسترولمی زمانی که به دلیل افزایش LDL باشد، علت اصلی آن است. افزایش نفوذپذیری اندوتلیوم در حضور غلظت بالا LDL باعث تجمع ذرات LDL در رگ های خونی می شود. این ذرات تحت استرس اکسیداتیو قرار می‌گیرند که ممکن است منجر به واکنش های التهابی و شروع فرآیند تصلب شرایین شود. بنابراین کاهش غلظت LDL و بهبود وضعیت آنتی اکسیدانی بدن دو راه مهم برای پیشگیری از بیماری تصلب شرایین است.

سیاهدانه یک منبع غنی از اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه است. اثر کاهش دهنده کلسترول سیاهدانه ممکن است به وجود فیتواسترول‌هایی مانند بتا‌سیتوسترول، اسیدهای چرب غیراشباع چندگانه و فعالیت آنتی اکسیدانی آن نسبت داده شود. همچنین ممکن است سیاهدانه قادر به کاهش سنتز کلسترول توسط سلول های کبدی و کاهش جذب آن از روده کوچک باشد و یا گیرنده LDL را با کاهش کلسترول داخل سلولی فعال کند که منجر به پاکسازی سریع کلسترول LDL از گردش خون شود. علاوه بر این، اجزای آنتی اکسیدانی سیاهدانه می توانند پراکسیداسیون لیپیدی را که یک عامل کلیدی در فرآیند تصلب شرایین است مهار کنند.

نتایج یک پژوهش که بر روی 88 فرد بالای 18 سال با غلظت کلسترول تام بیش از 200 میلی گرم در دسی لیتر انجام شد نشان داد که با مصرف سیاهدانه به مدت یک ماه، کاهش معنی داری در غلظت کلسترول تام، LDL و تری گلیسیرید مشاهده شد که این کاهش برای تری‌گلیسرید بیشتر از نظر عددی بزرگتر بود. با توجه به نتایج مطالعه حاضر به نظر می رسد که سیاهدانه ممکن است اثرات درمانی مفیدی در درمان هیپرلیپیدمی داشته باشد  (23).

از آنجایی که سیاهدانه دارای اثر آنتی اکسیدانی و هایپرکلسترولمی است، می تواند داروی مفیدی برای کلسترول بالا باشد. از سوی دیگر، محققان نشان داده اند که سیاهدانه در برابر فشار خون و دیابت که دو عامل خطر مهم برای تصلب شرایین هستند موثر است. مطالعات سم شناسی سیاهدانه روی موش صحرایی، حاشیه ایمنی زیادی را برای دوز درمانی نشان داده است. بی‌خطر بودن، عدم وجود عوارض جانبی و محتوای غذایی غنی آن از جمله دلایلی است که سیاهدانه را به یک گیاه با ارزش تبدیل می‌کند (24).

استرس اکسیداتیو، التهاب و شاخص های کنترل قند خون در بیماران دیابتی همودیالیزی

 در یک مطالعه که به منظور تعیین اثر مکمل سیاه‌دانه بر استرس اکسیداتیو، التهاب و شاخص های کنترل قند خون در بیماران دیابتی همودیالیزی انجام گرفت، نشان داده شد که روغن سیاهدانه می‌تواند باعث کاهش استرس اکسیداتیو، التهاب و قند خون در بیماران دیابتی تحت همودیالیز شود. با توجه به ایمنی، قیمت پایین و اثرات مفید روغن سیاهدانه بر سلامت، می توان آن را به عنوان یک درمان کمکی در بیماران دیابتی همودیالیزی تجویز کرد (25).

شکل 13 مکانیسم های مختلف سیاهدانه و ترکیبات گیاهی آن برای اثرات آنتی اکسیدانی، ضد التهابی و ضد چربی خون (فلش های آبی نشان دهنده کاهش اثرات و فلش های قرمز نشان دهنده افزایش اثرات پس از تجویز سیاهدانه است) (1)

استرس اکسیداتیو و التهاب در بیماران مبتلا به سندرم متابولیک

مطالعات متعدد نشان داده است که مصرف سیاهدانه اثر مفیدی بر سندرم متابولیک و اختلالات مربوط به آن دارد. در یک پژوهش که با هدف ارزیابی تأثیر مصرف سیاهدانه بر التهاب و بیومارکرهای استرس اکسیداتیو در میان افراد مبتلا به سندرم متابولیک بر روی 16 کارآزمایی بالینی با 1033 شرکت کننده انجام گرفت نشان داده شد که مصرف سیاهدانه به طور قابل توجهی سطوح CRP،   TNF-α ،  IL-6  و  MDA  را کاهش می‌دهد.علاوه بر این، سطوح SOD وTAC  در گروه مداخله نسبت به گروه دارونما به طور معنی‌داری افزایش یافت. در نتیجه مصرف سیاهدانه می‌تواند با بهبود استرس اکسیداتیو و التهاب در بیماران مبتلا به سندرم متابولیک و اختلالات مرتبط همراه باشد (26).

                                                                                          شکل 16  اثر سیاهدانه در بیماری کبد چرب غیر الکلی (27)

                                                                          شکل 17  اثرات درمانی بالقوه سه گیاه دارویی بر اختلالات متابولیک (28)

فشار خون  

فشار خون بالا به عنوان یک مشکل بهداشت عمومی مهم و بسیار شایع در نظر گرفته می شود. با توجه به کاربرد وسیع سیاهدانه در مدیریت این عارضه، یک مطالعه به بررسی تأثیر مصرف سیاهدانه بر کاهش فشار خون پرداخته است.  با بررسی 12 مطالعه با حجم نمونه 854 نشان داده شد که مصرف پودر سیاهدانه و روغن سیاهدانه فشار خون سیستولیک و دیاستولیک را کاهش می دهد. در این میان، تاثیر این گیاه بر فشار سیستولیک بیشتر بوده و اثر روغن سیاهدانه نیز از اثر دانه پودر شده بیشتر بوده است (29).

کووید -19  (SARS-CoV-2)

عفونت SARS-CoV-2 که منجر به همه‌گیری کووید-19 شد، سلامت انسان و اقتصاد را در سطح جهان تغییر داده است. SARS-CoV-2 نوعی از ویروس کرونا است که طی چند سال گذشته باعث ذات الریه و مرگ و میر زیادی شده است. مطالعات متعدد فواید سیاهدانه را به عنوان یک درمان مناسب، طبیعی و بدون عارضه برای بیماران مبتلا به COVID-19 گزارش کرده اند. شواهد نشان می‌دهند که محتویات شیمیایی سیاهدانه یک درمان مطمئن برای بیماران COVID-19 است که به بهبود عفونت COVID-19 در بیماران بدون عوارض جانبی کمک می کند. دو کارآزمایی تصادفی‌ کنترل‌دار گزارش کرده اند که الف) سیاهدانه خطر ابتلا به کووید-19 را کاهش می‌دهد و می‌تواند عملکرد ایمنی را بهبود بخشد و همچنین می تواند در عفونت های دستگاه تنفسی فوقانی مانند آسم و برونشیت موثر باشد؛ ب) عسل و سیاهدانه به طور قابل توجهی علائم و نشانه‌های بیماری را کاهش، پاکسازی ویروسی را افزایش و مرگ و میر بیماران COVID-19 را کاهش می دهد. این بررسی نتیجه‌گیری می‌کند که سیاهدانه تأثیر بازدارنده مثبتی بر افرادی دارد که در معرض خطر ابتلا به عفونت COVID-19 هستند (30).

                                                               شکل18 مکانیسم های مختلف سیاهدانه و متابولیت های ثانویه آن برای

بیماری آلزایمر  (Alzheimer’s Disease)

بیماری آلزایمر (AD)، شایع‌ترین اختلال نورودژنراتیو مرتبط با سن با زوال شناختی، با وجود پیچ‌های نوروفیبریلاری درون سلولی، متشکل از پروتئین تاو هیپرفسفریله و پلاک‌های پیری خارج سلولی متشکل از پپتید آمیلوئید بتا (A) مشخص می‌شود.

این دو نشانه اصلی پاتولوژیک به تغییرات در بسیاری از رویدادهای سلولی و درون سلولی، مانند اختلال عملکرد میتوکندری، عدم تعادل ردوکس، و التهاب عصبی کمک می‌کنند که منجر به فعال شدن آبشار نوروتوکسیک به سمت مرگ سلولی می‌شود و در نتیجه ارتباطات سیناپسی را مختل می‌کند .این دو نشانه اصلی پاتولوژیک به تغییرات در بسیاری از رویدادهای سلولی و درون سلولی، مانند اختلال عملکرد میتوکندری، عدم تعادل ردوکس، و التهاب عصبی کمک می‌کنند که منجر به فعال شدن آبشار نوروتوکسیک به سمت مرگ سلولی می‌شود و در نتیجه ارتباط سیناپسی را مختل می‌کند. این حوادث پاتولوژیک در نهایت باعث تخریب عصبی می شود. مطالعات نشان داده شد که سیاهدانه و تیموکینون، باعث محافظت عصبی و بهبود نتایج بیماری در مدل‌های حیوانی آلزایمر می‌شوند. به عنوان مثال، در سمیت عصبی ناشی از Aβ1-42 ، تیموکینون با بازگرداندن سطوح آنتی اکسیدان درون سلولی و با مهار تولید ROS، مرگ سلولی و آپوپتوز، از نورون های کولینرژیک hiPSC محافظت کرد و متعاقباً کاهش اندازه کمی حوضچه های وزیکول سیناپسی آماده انتشار ناشی از Aβ1-42 را کاهش داد. علاوه بر این، درمان مداوم با تیموکینون (20 میلی گرم بر کیلوگرم در روز، داخل صفاقی، به مدت 42 روز) با محافظت در برابر استرس اکسیداتیو، افزایش عملکرد کولینرژیک و افزایش فاکتور نوروتروفیک مشتق از مغز (BDNF) نقص شناختی ناشی از D-Gal/AlCl3 و سطوح Bcl-2 را بهبود بخشید. علاوه بر این، روغن سیاهدانه در برابر تخریب عصبی مزمن ناشی از هیپوپرفیوژن مغز در نورون‌های هرمی CA1 هیپوکامپ موش صحرایی محافظت می‌کند. تزریق تیموکینون در موش های آلزایمری، عملکرد حافظه را بهبود داده، بیان IFN را ضعیف و پروتئین‌های مرتبط با رشد عصبی مانند دابل کورتین (DCX) و میکروتوبول (MAP2) را افزایش داده است.

با این شواهد و سایر مطالعات ، می توان فرض کرد که سیاهدانه و تیموکینون می توانند عوامل بالقوه ضد بیماری آلزایمر باشند (31)

شکل 19 نمودار شماتیک پاتوبیولوژی اختلالات دژنراتیو مغز و پیامدهای پس از ایسکمیک / تروماتیک و و نقطه عمل سیاهدانه و تیموکینون را نشان می دهد. مکانیسم های محافظت کننده عصبی سیاهدانه و تیموکینون شامل (1) کاهش پاسخ التهابی از طریق مهار سیگنال دهی NF-kB است. (2) مهار فعالیت COX-2.  (3) القای سیستم دفاعی آنتی اکسیدانی از طریق فعال سازی مسیر Nrf2/ARE . (4) پیوند های متقاطع بین Nrf2 و NF-κB. (5) کاهش استرس اکسیداتیو در میکروگلیا فعال. (6) محافظت در برابر التهاب عصبی با مهار سیگنالینگ NF-κB. (7) پرایمینگ سیستم دفاعی آنتی اکسیدانی با فعال کردن مسیر ( Nrf2/ARE). ( 8 ) پیشگیری از آپوپتوز از طریق کاهش مسیر JNK/Erk طرفدار آپوپتوز. (9) فعال‌سازی مسیر حامی بقای وابسته به BDNF از طریق القای سیگنال‌دهی PI3K/Akt. و (10) القای میتوفاژی در نورون. (11) تضعیف I/R-آسیب از طریق جلوگیری از دپلاریزاسیون اکسیتوتوکسیک در پایانه پیش سیناپسی نورون. (12) فعالیت آنتی کولین استراز. (13) ضد آمیلوئیدوژنز از طریق مسدود کردن فعالیت β-سکرتاز. و (14) پاکسازی Aβ با تنظیم مثبت IDE، LRP1 و RAGE. TLR، گیرنده شبه عوارض؛ LPS، لیپوپلی ساکارید؛ (NF-κB (p50-p65، فاکتور هسته ای کاپا-زنجیره سبک-افزایش دهنده سلول های B فعال. Nrf2 و…(31)

References

  1. Wahab S, Alsayari A. Potential Pharmacological Applications of Nigella Seeds with a Focus on Nigella sativa and Its Constituents against Chronic Inflammatory Diseases: Progress and Future Opportunities. Plants. 2023;12(22):3829.

2. Hossain MS, Sharfaraz A, Dutta A, Ahsan A, Masud MA, Ahmed IA, et al. A review of ethnobotany, phytochemistry, antimicrobial pharmacology and toxicology of Nigella sativa L. Biomedicine & Pharmacotherapy. 2021;143:112182.

3. Jarmakiewicz-Czaja S, Zielińska M, Helma K, Sokal A, Filip R. Effect of Nigella sativa on Selected Gastrointestinal Diseases. Current Issues in Molecular Biology. 2023;45(4):3016-34.

  1. Ahmad MF, Ahmad FA, Ashraf SA, Saad HH, Wahab S, Khan MI, et al. An updated knowledge of Black seed (Nigella sativa Linn.): Review of phytochemical constituents and pharmacological properties. Journal of herbal medicine. 2021;25:100404.
  2. Hadi V, Kheirouri S, Alizadeh M, Khabbazi A, Hosseini H. Effects of Nigella sativa oil extract on inflammatory cytokine response and oxidative stress status in patients with rheumatoid arthritis: a randomized, double-blind, placebo-controlled clinical trial. Avicenna journal of phytomedicine. 2016;6(1):34.

6. Tuna HI, Babadag B, Ozkaraman A, Alparslan GB. Investigation of the effect of black cumin oil on pain in osteoarthritis geriatric individuals. Complementary Therapies in Clinical Practice. 2018;31:290-4.

7. Azizi F, Ghorat F, Rakhshani MH, Rad M. Comparison of the effect of topical use of Nigella Sativa oil and diclofenac gel on osteoarthritis pain in older people: A randomized, double-blind, clinical trial. Journal of Herbal Medicine. 2019;16:100259.

  1. Kooshki A, Forouzan R, Rakhshani MH, Mohammadi M. Effect of topical application of Nigella sativa oil and oral acetaminophen on pain in elderly with knee osteoarthritis: a crossover clinical trial. Electronic physician. 2016;8(11):3193.
  2.  Kheirouri S, Hadi V, Alizadeh M. Immunomodulatory effect of Nigella sativa oil on T lymphocytes in patients with rheumatoid arthritis. Immunological investigations. 2016;45(4):271-83.
  3. Mir RH, Wani TU, Jan R, Shah AJ, Sabreen S, Mir PA, et al. Nigella sativa as a therapeutic candidate for arthritis and related disorders. Black seeds (Nigella sativa): Elsevier; 2022. p. 295-312.
  4. Salem AM, Bamosa AO, Qutub HO, Gupta RK, Badar A, Elnour A, et al. Effect of Nigella sativa supplementation on lung function and inflammatory mediators in partly controlled asthma: a randomized controlled trial. Annals of Saudi medicine. 2017;37(1):64-71.
  5. Nayeem M, Ahmed MK, Jawed A, Alshahrani S, Makeen HA, Taha MM, et al. A meta-analysis of Nigella sativa in respiratory disorders. Black Seeds (Nigella sativa): Elsevier; 2022. p. 177-96.
  6.  Kooshki A, Tofighiyan T, Rastgoo N, Rakhshani MH, Miri M. Effect of Nigella sativa oil supplement on risk factors for cardiovascular diseases in patients with type 2 diabetes mellitus. Phytotherapy Research. 2020;34(10):2706-11.
  7.  Mohebbati R, Abbasnezhad A. Effects of Nigella sativa on endothelial dysfunction in diabetes mellitus: A review. Journal of ethnopharmacology. 2020;252:112585.
  8.  Adam SH, Mohd Nasri N, Kashim MIAM, Abd Latib EH, Ahmad Juhari MAA, Mokhtar MH. Potential health benefits of Nigella sativa on diabetes mellitus and its complications: A review from laboratory studies to clinical trials. Frontiers in Nutrition. 2022;9:1057825.
  9.  Najmi A, Haque S, Naseeruddin M, Khan R. Effect of Nigella sativa oil on various clinical and biochemical parameters of metabolic syndrome. Dubai Diabetes and Endocrinology Journal. 2008;16(2):85-7.
  10.  Hashem-Dabaghian F, Agah S, Taghavi-Shirazi M, Ghobadi A. Combination of Nigella sativa and honey in eradication of gastric Helicobacter pylori infection. Iranian Red Crescent Medical Journal. 2016;18(11).
  11.  Yousefnejad H, Mohammadi F, Alizadeh-Naini M, Hejazi N. Nigella sativa powder for helicobacter pylori infected patients: a randomized, double-blinded, placebo-controlled clinical trial. BMC Complementary Medicine and Therapies. 2023;23(1):1-7.
  12.  Mahdavi R, Namazi N, Alizadeh M, Farajnia S. Nigella sativa oil with a calorie-restricted diet can improve biomarkers of systemic inflammation in obese women: A randomized double-blind, placebo-controlled clinical trial. Journal of clinical lipidology. 2016;10(5):1203-11.
  13.  Razmpoosh E, Safi S, Mazaheri M, Khalesi S, Nazari M, Mirmiran P, et al. A crossover randomized controlled trial examining the effects of black seed (Nigella sativa) supplementation on IL-1β, IL-6 and leptin, and insulin parameters in overweight and obese women. BMC Complementary Medicine and Therapies. 2024;24(1):1-11.
  14.  Adam SH, Abu IF, Kamal DAM, Febriza A, Kashim MIAM, Mokhtar MH. A Review of the Potential Health Benefits of Nigella sativa on Obesity and Its Associated Complications. Plants. 2023;12(18):3210.
  15.  Naeimi SA, Hajimehdipoor H, Saber S. Comparing the effect of Nigella sativa oil soft gel and placebo on oligomenorrhea, amenorrhea and laboratory characteristics in patients with polycystic ovarian syndrome, a randomized clinical trial. Research journal of pharmacognosy. 2020;7(1):49-59.
  16.  Sabzghabaee AM, Dianatkhah M, Sarrafzadegan N, Asgary S, Ghannadi A. Clinical evaluation of Nigella sativa seeds for the treatment of hyperlipidemia: a randomized, placebo controlled clinical trial. Medical archives. 2012;66(3):198.
  17.  Zaoui A, Cherrah Y, Mahassini N, Alaoui K, Amarouch H, Hassar M. Acute and chronic toxicity of Nigella sativa fixed oil. Phytomedicine. 2002;9(1):69-74.
  18. Rahmani A, Niknafs B, Naseri M, Nouri M, Tarighat-Esfanjani A. Effect of Nigella Sativa Oil on Oxidative Stress, Inflammatory, and Glycemic Control Indices in Diabetic Hemodialysis Patients: A Randomized Double-Blind, Controlled Trial. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine. 2022;2022:2753294.
  19.  Hosseini H, Ghavidel F, Aliyari M, Hashemy SI, Jamialahmadi T, Sahebkar A. Effect of Nigella sativa Intake on Oxidative Stress and Inflammation in Patients with Metabolic Syndrome and Related Disorders: A Systematic Review and Meta-analysis of Randomized Controlled Trials. Current Pharmaceutical Biotechnology. 2024.
  20.  Sangouni AA, Jamalzehi A, Moradpour M, Mozaffari-Khosravi H. Nigella Sativa efficacy in non-alcoholic fatty liver disease: mechanisms and clinical effects. Journal of Herbal Medicine. 2023:1
  21. Anaeigoudari A, Safari H, Khazdair MR. Effects of Nigella sativa, Camellia sinensis, and Allium sativum as food additives on metabolic disorders, a literature review. Frontiers in Pharmacology. 2021;12:762182.
  22. Fakhri M, Yousofpour M, Moosazadeh M, Fatahian A, Azadbakht M, Ramezanpour M. Determination of the effect of <em>Nigella sativa</em> on blood pressure; a systematic review and meta-analysis of randomized clinical trials. J Nephropathol. 2024;13(1):e21474-e.
  23.  Usmani H, Malik S, Arya A, Mahto PK, Kant R, Dua R, et al. Effects of Active Compounds of Nigella sativa in COVID-19: A Narrative Review. Recent Advances in Anti-Infective Drug Discovery Formerly Recent Patents on Anti-Infective Drug Discovery. 2024;19(1):3-11.
  24. Hannan MA, Rahman MA, Sohag AAM, Uddin MJ, Dash R, Sikder MH, et al. Black cumin (Nigella sativa L.): A comprehensive review on phytochemistry, health benefits, molecular pharmacology, and safety. Nutrients. 2021;13(6):1784.
Post Views: 57
0 0 رای ها
Article Rating
اشتراک در
اطلاع از
guest

0 Comments
بازخورد (Feedback) های اینلاین
مشاهده همه دیدگاه ها
0
دوست داریم نظر شما را بدانیم، لطفا دیدگاه خود را بنویسیدx